Лаьмнашкахь ткъес - стр. 21
– XIинца чугIур ду вай, Iаьлбаг. Шело лалац сан дегIе. Вайшинна йуха маца гур а, гой а хаац. Цундела сайн лаам хьоьга дIахьебан лаьа суна. Ахь дийцaрeхь а, суна кхечаьргахула хазарехь a, гIaттaм герга бу. Иза ца хилча а балац. Вайн халкъ лоллехь доллу, ахь ма-аллара, чIогIа къизачу лоллехь. Лолле вожар а эхь дац стагана, амма, оцу лоллина къера а хилла, сацар ду эхь. Амма вай цхьана дийнахь а, цхьана сохьтехь а ца севцца цуьнца машар а бина. Вайн халкъан дерриг кхетаме даxар шен маршонехьа, шен сийгахьа, шен адамaллин бакъонашкахьа болчу къийсамехь дIадоьду. Иза къонахчу стеган, къонахчу халкъан амал йу. ГIаттамна уггар аьтто болу хан тIекхаьчна, Iаьлбаг. Паччахьан арахьарий, чоьхьарий гIуллакхаш дика дац. Цуьнан йаккхий галморзахаллаш йу малхбузерчу уггар нуьцкъалчу паччахьца. Махкана чоьхьа а маьI-маьІIeхь цIерш лета. Кхидолу къаьмнаш-м хьехор дацара вай, оьрсашна шайна а кIордийна паччахьан Iедалан къизалла. ГIорасизчу вай дукха къийсина нуьцкъалчу паччахьашца. Эшна, кIелдисина. Вешан ницкъаца толаме догдохийла йац. ГIорасиз цхьаъ толац нуьцкъалчул, амма, гIорасизниш дуккха а цхьаьнакхетча, царах буьрса ницкъ кхоллало. Къаьмнаш ша-ша къаьстина гIуьтту паччахьан Iедална дуьхьал. Цундела уьш атта хьошу. Халкъаш дерриг цхьаьна гIовтта деза, тIаккха боккхур бу цара толам. Оцу гIаттамна кийча хила деза вай.
– Вай кийча долу-м дукха хан ма йу. Кхечаьрга хьуьйсуш Іa-кх.
– Ас ма боху хьоьга, Iаьлбаг, вешан къийсaмeхь хIинца вай цхьалха дац. Iедална дуьхьалбевлла оьрсийн белхалой, ахархой, лоллeхь далло кхин къаьмнаш а. Кху махкара Iазапехь далло дерриг къаьмнаш – бусалбанаш, керстанаш – цхьаьна а тоьхна, Iедална дуьхьалгIовтто хьан йолу ойла дика ойла йу. Амма динан дайша новкъарло йийр йуй-те хьуна, и oйлa кхочушйеш? Вайн йерриг дегайовхо къоначу тIаьхьенна тIехь йуьсу. Суна хетарехь, xIoкху гIаттаман коьрта ницкъ къонаниш хир бу. Цундела хIокху гIаттамна коьртехь къона, хьекъале, майра а баьчча веза. Динан дайшца къовса а, тола а хьекъаллий, Iилмий долуш. И дерриг хьоьца дy, Iaьлбаг. Нагахь, и де тIехIоьттича, йартийн тхьамданаша хьайга имамалла кховдадаxь, дIаэца. Халкъан дуьхьа, маршонан дуьхьа.
Iаьлбага доккха сaдaьккхира.
– Ларор вуй-те со, Берса? И деза дукъ коча эца, махкахь а вевзаш къонах ма веза.
– Халкъана тIе бохам беача, бевза къонахий.
ХIара шиъ керта кхочуш дуьхьалвеана Болат Берсина мараиккхира.
– Шелахь хиллий хьо кесталгIа? – xaьттира Берсас.
– ДIадаханчу пIераскан дийнахь.
– Керла хIун ду? Вайниш муха бохку?
– Дика Іа. Хьан дегI муха ду?
– ГIоли йу суна-м. ХIан, дуьлол, йуучух кхета вай.
Малх чубуьзча, хьеший новкъабехира Берсас.
– Ткъа, Iаьлбаг, хIинца со сапаргIат вyьсу. Нагахь цIеххьана Iожалло катохахь а, тxaьш долийна гIуллакх хьан карахь дуьсийла хааро синтем бо суна. Дала дукха вахаволда хьо! Aьтто хуьлда хьан а, вайн массеран а! ХIан, шу гIуо xIета. ГIиллакх лелорна, баркалла!
Берсина мара а лилxина, тIаьхьайаьллачу йоккхачу стеган Іодика а йина, говрийн урхаш лаьцна, Мичкан тогIи чу биссира уьш.
ІІІ корта. НЕКЪАШ КЪAЬСТАЧОХЬ
Маршо цхьанне а маьхза луш йац!
И ахчанах а йухкуш йац.
Иза цIийца эца йеза,
Зуда, сихха суна байракх тиэга!
Ш. Петефи. Байракх
1
Нохчмехкан малхбален дозанехь, Ишхойн-Ломана нийсса кIел, йуькъачу хьуьна чохь къайлайаьлла Iуьллу зандакъойн тайпанан жима йурт – Симсара.