Крестовые походы в Палестину (1095–1291). Аргументы для привлечения к участию
1
Harttung J. Eine Kreuzzugsbulle Papst Gregors VIII // Forschungen zur deutsche Geschichte. 1877. Bd. 17. S. 620–622; VacandardE. Saint Bernard et la seconde croisade // Revue des questions historiques. 1885. Vol. 38. R 398–457; Gutsch M. R. A Twelfth-Century Preacher: Fulk of Neilly // Crusades and other Historical Essays presented to D. C. Munro by his former students / Ed. L. J. Paetow. New-York, 1928. P. 183–206;RassowP. DerTextderKreuzzugsbulleEugens III. Vom 1. Màrz 1146, Trastevere // Neues Archiv der Gesellschaft fur Àltere Deutsche Geschich-tskunde. 1924. Bd. 45. P. 300–305; Lecoy de la Marche A. La prédication de la croisade au trezième siècle // Revue des questions historiques. Paris, 1890. Vol. 4. P. 1–28.
2
Rôchricht R. Die Kreuzzugsbullen der Pâpste // Rôchricht R. Kleine Studien zur Geschichte der Kreuzzüge. Berlin, 1890. S. 9-11.
3
Munro D. С. The Speech of Urban II at Clermont 1095 // American Historical Review. 1906. Vol. 11, no. 2. P. 231–242.
4
Rous s et P. Les origines et les caractères de la première croisade. Neufchâtel, 1945.
5
Riley-Smith J. The First Crusade and the Idea of Crusading. London, 1993; Vôlkl M.
Muslime-Martyrer-Militia Christi. Identitat, Feindbild und Fremderfahrung wàhrend der ersten Kreuzzüge. Stuttgart, 2011.
6
См. также новое издание: Alphandéry P, Dupront A. La Chrétienté et l’idée de Croisade. Paris: Albin Michel, 1995.
7
Schwerin U. Die Aufrufe der Pâpste zur Befreiung des Heiligen Landes von der Anfangen bis zum Ausgang Innozenz IV. Ein Betrag zur Geschichte der kurialen Kreuzzugspropaganda und der pàpstlichen Epistolographie. Berlin, 1937 S. 43.
8
Ibid.
9
Ibid. Die Aufrufe der Pàpste. S. 44.
10
Bysted A. Crusading Ideology and Imitatio Christi in Anders Sunesen, Bernard of Clairvaux and Innocent III // Les élites nordiques et l’Europe occidentale (XII–XV siècle). Actes de la rencontre franco-nordique organisée à Paris, 9-10 juin 2005 / Ed. T. M. S. Lehtonen, E. Momet. Paris, 2007. P. 134; Bysted A. The Crusade Indulgence. Spiritual Rewards and the Theology of the Crusades, c. 1095–1216. Leiden, 2015. P. 226.
11
Schwerin U. Die Aufrufe der Pàpste. S. 40.
12
Bysted A. The Crusade Indulgence. P. 207–208.
13
Cramer V Kreuzpredigt und Kreuzugsgedanke von Bernard von Clairvaux bis Humbert von Romans // Das Heilige Land in Vergangenheit und Gegenwart. Gesammelte Beitrâge und Ber-ichte zur Palâstinaforschung / Hsgg. von V. Cramer, G. Meinertz. Koln, 1939. Band 1. S. 186.
14
Cramer V Kreuzpredigt und Kreuzugsgedanke. S. 190.
15
Cole P J. The Preaching of the Crusades to the Holy Land, 1095–1270. Cambridge, Massa-chusets, 1991; Flori J. Prêcher la croisade (Xle-XIIIe siècle). Communication et propagande. Paris, 2012.
16
Cole P J. The Preaching of the Crusades. P. 218.
17
Ibid. P. 64, 105–106, 155, 172, 174–175.
18
Portnykh V Рец. на: Flori J. Prêcher la croisade. XI–XIII siècle. Communication et propagande. Paris, 2012 // Catholic Historical Review. 2014. Vol. 100, no. 3. P. 590–591.
19
Flori J. Prêcher la croisade. P. 294, 327.
20
См., напр.: Alphandéry P. Les citations bibliques chez les historiens de la première croisade // Revue de l’histoire des religions. 1929. No. 99. P. 139–157; Cowdrey H. E. J. Martyrdom and the First Crusade // Crusade and Settlement / ed. P. W. Edbury. Cardiff, 1985. P. 46–56; Lapina E. Warfare and Miraculous in the Chronicles of the First Crusade. University Park, Pennsylvania, 2015; Morris C. Martyrs on the Field of Battle before and during the First Crusade // Martyrs and Martyrologies / Ed. D. Wood. Oxford, 1993. P. 93–105; Morton N. The defence of the Holy Land and the memory of the Maccabees // Journal of Medieval History. 2010. Vol. 36. P. 275–293; Purkis W Crusading Spirituality in the Holy Land and Iberia c. 1095-c. 1187. Woodbridge, Rochester, 2008.
21
См., напр., Заборов M. А. Введение в историографию крестовых походов. Латинская хронография XI–XIII вв. М., 1966; Лучицкая С. И. Библейские цитаты в хрониках крестовых походов // Одиссей. Человек в истории. Язык Библии в нарративе. М., 2003. С. 65–72; Лучицкая С. И. Образ другого: мусульмане в хрониках крестовых походов. СПб., 2001.
22
Throop S. Crusading as an Act of Vengeance. Famham; Birlington, 2011.
23
Ibid. P. 75.
24
Purkis W Crusading Spirituality in the Holy Land and Iberia c. 1095-c. 1187. Woodbridge, Rochester, 2008. R 22–27, 30Щ7; Bysted A. Crusading Ideology and Imitatio Christi in Anders Sunesen, Bernard of Clairvaux and Innocent III // Les élites nordiques et l’Europe occidentale (XII–XV siècle). Actes de la rencontre franco-nordique organisée à Paris, 9-10 juin 2005 / Ed. T. M. S. Lehtonen, E. Momet. Paris, 2007. P. 127–138.
25
Bysted A. The Crusade Indulgence. P. 217, 231.
26
Siberry E. Criticism of Crusading, 1095–1274. Oxford, 1985. P. 70–95.
27
См. прежде всего: Я Gottlob A. Kreuzablass und Almosenablass. Eine Studie über die Früh-zeit des Ablasswesens. Stuttgart, 1906. S. 68-139; Paulus N. Geschichte desAblasses imMitte-lalter vom Ursprunge bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts. Band 1. Paderborn, 1922. S. 195–211; Bysted A. The Crusade Indulgence. Spiritual Rewards and the Theology of the Crusades, c. 1095–1216. Leiden, 2015. P. 45–51, 64–75, 156–163.
28
Bysted A. The Crusade Indulgence. P. 29^2.
29
Ibid.
30
Adriani IV Epistolae et privilégia // PL 188. Col. 1361–1640; Alexandri II Epistolae et diplo-mata // PL 146. Col. 1279–1430; Alexandri III Epistolae et Privilégia // PL 200. Col. 69-1320; Anastasii IV Epistolae et privilégia // PL 188. Col. 989-1088; Calixti II Epistolae et privilégia ft PL 163. Col. 1093–1414; Celestini II Epistolae et privilégia // PL 179. Col. 763–822; Celestini
III Epistolae et privilégia // PL 206. Col. 867-1240; dementis III Epistolae et privilégia // PL 204. Col. 1275–1510; Eugenii III Epistolae et privilégia // PL 180. Col. 1013–1611; Ge-lasii II Epistolae et privilégia // PL 163. Col. 487–512; Gregorii VIII Epistolae et privilégia // PL 202. Col. 1537–1565; Honorii II Epistolae et privilégia // PL 166. Col. 1213–1319; Inno-centii II Epistolae et privilégia // PL 179. Col. 53-687; Innocentii III Epistolae et privilégia // PL 214–217; Lucii II Epistolae et privilégia // PI 179. Col. 823–936; Lucii III Epistolae et privilégia // PL 201. Col. 1071–1376; Paschalii II Epistolae et privilégia // PL 163. Col. 31-486; Urbani III Epistolae et privilégia // PL 202. Col. 1331–1536.
31
Urbani II papae epistolae // RHGF 14. P. 689–738; Paschalis II papae epistolae // RHGF 15. P. 16–63; Gelasii II papae epistolae // RHGF 15. P. 223–228; Calixti II papae epistolae // RHGF 15. P. 228–251; Honorii II papae epistolae // RHGF 15. P. 256–270; Innocentii II papae epistolae // RHGF 15. P. 368^108; Coelestini II papae epistolae // RHGF 15. P. 408dll; Lucii II papae epistolae // RHGF 15. P. 411^121; Eugenii III papae epistolae // RHGF 15. P. 426^183; Anastasii IV papae epistolae // RHGF 15. P. 655–673; Alexandri III papae epistolae // RHGF 15. P. 744–977; Urbani III epistolae // RHGF 19. P. 329–330; Gregorii VIII epistolae // RHGF 19. P. 330–331; dementis III epistolae // RHGF 19. P. 331–333; Coelestini III epistolae // RHGF 19. P. 333–342; Innocentii III epistolae // RHGF 19. P. 347–606; Honorii III epistolae // RHGF 19. P. 609–778.
32
Epistolae saeculi XIII e regestis pontificum Romanorum selectae / Hsgg. G. H. Pertz. Berlin, 1883–1894. Bd. 1-Ш.
33
Barbiche B. Les Actes pontificaux originaux des Archives nationales de Paris. Paris, 1975 (2 vol.); Die Register Innocenz III / Ed. O. Hageneder et al. Graz-Kôln, 1964–2012 (Vol. 1-12); Les registres de Grégoire IX (1227–1241). Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux du Vatican / Ed. L. Auvray. Paris, 1890–1955 (4 vol.); Les registres d’innocent IV (1243–1254) publiés ou analysés d’après les manuscrits originaux du Vatican et de la Bibliothèque nationale / Ed. E. Berger. Paris, 1884–1911 (4 vol.); Les registres d’Alexandre IV (1254–1261). Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux des archives du Vatican / Ed. M. Bourel de la Roncière et al. Paris, 1895–1959 (3 vol.); Les registres d’Urbain IV (1261–1264). Recueil des bulles de ce pape, publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux du Vatican / Ed. J. Guiraud. Paris, 1901–1958 (3 vol.); Les registres de Clément IV (1265–1268) Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux des archives du Vatican / Ed. E. Jordan. Paris, 1893–1919 (6 fasc.); Les registres de Grégoire X (1271–1276) et de Jean XXI (1276–1277). Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux des archives du Vatican / Ed. J. Guiraud et L. Cadier. Paris, 1892–1958 (4 fasc.); Les registres de Nicolas III (1277–1280). Recueil des bulles de ce pape, publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux des archives du Vatican / Ed. J. Gay. Paris, 1898–1938 (5 fasc.); Les registres de Martin
IV (1281–1285). Recueil des bulles de ce pape publiées ou analysées d’après les manuscrits originaux des archives du Vatican / Ed. F. Olivier-Martin. Paris, 1901–1935 (3 fasc.); Les registres d’Honorius IV (1285–1287) publiés d’après le manuscrit des archives du Vatican / Ed. M. Prou. Paris, 1886; Les registres de Nicolas IV (1288–1292). Recueil des bulles de ce pape / Ed. E. Langlois. Paris, 1886–1893 (2 vol.).
34
Registra Vaticana (RV) [Электронный ресурс] – Città del Vaticano: Archivio Segreto Vaticano. 1999–2000. Электронно-оптические диски (CD-ROM). Режим доступа: http:// www.archiviosegretovaticano.va/content/archiviosegretovaticano/en/attivita/ricerca-e-conservazione/progetti/strumenti-multimediali/registra-vaticana-rv—1-545—772–884.html (далее: Registra).
35
Historia de profectione Danorum in Hierosolymam // Scriptores minores historiae Danicae medii aevi. 2 vol. / Ed. M. Cl. Gertz. Kobenhavn, 1922. Vol. 2. P. 463^-64.
36
HarttungJ. Eine Kreuzzugsbulle Papst Gregors VIII // Forschungen zur deutsche Geschichte. 1877. Vol. 17. P. 620–622.
37
Matthaei Parisiensis Chronica Maiora / Ed. H. R. Luard. Vol. 3. London, 1876. P. 280–287.
38
Fulcheri Camotensis Historia Hierosolymitana (1095–1127) / Hsgg. von H. Hagenmeyer. Heidelberg, 1913. P. 132–138; The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk / Ed. by D. Kempf, M. G. Bull. Woodbridge, 2013. P. 5–8; Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos / Ed. R. В. C. Huygens. CCCM 127A. Turnhout, 1996. P. 111–117; The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil / ed. S. Biddlecombe. Woodbridge, 2014. P. 6–10.
39
William of Malmesbury. Gesta Regum Anglorum. The History of the English Kings. Vol. 1 / Ed., transi. R. A. B. Mynors, R. M. Thomson, M. Winterbottom. Oxford, 1998; Willelmi Tyren-sis Archiepiscopi Chronicon / Ed. R. В. C. Huygens. Turnhout, 1986.
40
Munro D. С. The Speech of Urban II at Clermont. P. 232; Fulcher of Chartres. A History of the Expedition to Jerusalem 1095–1127 / Transi. F. R. Ryan, ad. H. S. Fink. Knoxville, 1969. P. 7–8.
41
Fulcher of Chartres. A History of the Expedition to Jerusalem 1095–1127. P. 21–22.
42
Strack G. The Sermon of Urban II in Clermont and the Tradition of Papal Oratory // Medieval Sermon Studies. 2012. Vol. 56. P. 30–45.
43
Munro D. C. The Speech of Urban II at Clermont 1095. P. 234.
44
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 3.
45
Robert the Monk’s History of the First Crusade. Historia Iherosolimitana / transi. C. Sweet-
enham. Aldershot, Burlington, 2005. P. 7; The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk.
P. xxxiv-xl.
46
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 10.
47
Portnykh V Рец. на: The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil / Ed. by S. Biddle-
combe. Woodbridge, 2014 // Revue d’histoire ecclésiastique. 2016. Vol. 1, fasc. 2. P. 61.
48
Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos. P. 51; Guibert de Nogent. Geste de Dieu par les
Francs. Histoire de la première croisade / Ed. M. Garand. Tumhout, 1998. P. 14.
49
Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos. P. 111.
50
Edbury R, Rowe J. G. William of Tyre. Historian of the Latin East. Cambridge, 1988. P. 26.
51
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 107–109.
52
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 74.
53
Ekkehardi Uraugiensis Hierosolymita // RHCOcc. Tome 5. Paris, 1895. P. 34.
54
Для общей информации о хронике см.: The Crusade of Frederick Barbarossa. The History of the Expedition of the Emperor Frederick and Related Texts / transi. G. A. Loud. Farnham, Birlington, 2013. P. 7.
55
Historia peregrinorum // Quellen zur Geschichte des Kreuzzuges Kaiser Friedrichs I / Hsgg. von A. Chroust. Berlin, 1928. S. 123–124.
56
Ibid. S. 162–163.
57
Gunther von Pairis. Hystoria Constantinopolitana. Untersuchungen und kritische Ausgabe von P. Orth. Reinheim, 1994. S. 6-11.
58
Ibid. S. 111–114.
59
Maier С. T Kirche, Kreuz und Ritual: eine Kreuzzugspredigt in Basel im Jahr 1200 // Deutsches Archiv fur Erforschung des Mittelalters. 1999. Bd. 55. S. 98.
60
Cole P. J. The Preaching of the Crusades. P. 174, 232–234.
61
Bernard von Clairvaux. Samtliche Werke lateinisch/deutsch. Bd. III. Innsbruck, 1990 (письмо 458).
62
Petrus Blesensis Epistolae. Epistola 232. Exhortatio ad eos qui nec accipiunt nec praedicant
crucem // PL. T. 207. Col. 529–534.
63
Historia de expeditione Friderici imperatoris // Quellen zur Geschichte des Kreuzzuges Kaiser Friedrichs I / Hsgg. von A. Chroust. Berlin, 1928. S. 11–13.
64
Chronica magistri Rogeri de Houedene / Ed. W. Stubbs. 4 vol. London, 1879. Vol. 4. P. 165–167.
65
Raduljï de Diceto Opera Historica. 2 vol. / Ed. W. Stubbs. London, 1876. Vol. 2. P. 132–135.
66
Bernard von Clairvaux. Samtliche Werke. (письмо 363).
67
Bischof Otto von Freising und Rahewin. Die Taten Friedrichs oder richtiger Cronica / Über-
setzt von A. Schmidt, Hsgg. von F.-J.Schmale. Berlin, 1965 (книга 1, глава 44).
68
Alain de Lille. Sermo de cruce Domini // Alain de Lille. Textes inédits avec une introduction sur sa vie et ses oeuvres / M.-T. d’Alvemy. Paris, 1965. P. 279–283.
69
Cole P. J. The Preaching of the Crusades. P. 222–231.
70
Maier C. T. Crusade Propaganda and Ideology. Model Sermons for the Preaching of the Cross. Cambridge, 2000.
71
Ibid. P. 11.
72
Papi M. Crociati, pellegrini e cavalieri nei «sermones» di Gilberto di Tournai // Studi France-scani. 1976. Vol. 73, fasc. 3–4. P. 373–409.
73
Maier С. I Crusade Propaganda and Ideology. P. 9.
74
Cole P J. Preaching the crusades. P. 235–243.
75
Charansonnet A. L’Université, l’Eglise et l’Etat dans les sermons du cardinal Eudes de Châ-teauroux (11907-1273). Thèse soutenue le 2 octobre 2001. Lyon, 2001.
76
Maier С. Crusade Propaganda and Ideology. P. 33.
77
Ibid. P. 228: “Notandum autem quod ad sumendum Crucem contra Saracenos sunt sex que debent movere. Primum est zelus honoris diuini. Secundum est zelus Christianæ legis. Tertium est fratema charitas. Quartum est devotio ad terram sanctam. Quintum est exempla præceden-tium. Sextum est conditio belli. Materia de predictis. Thema, Esai. 6. Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus exercituum. Require in opusculo de prædicatione Crucis contra Saracenos”.
78
Ibid. P. 12.
79
Ibid.
80
Maier C. Preaching the crusades. P. 60.
81
Gras so C. Ars predicandi e crociata nella predicazione dei magistri parigini // “Come Гогсо della fiaba”. Studi per Franco Cardini. Firenze, 2010. P. 147–150.
82
Ibid. P. 147.
83
Quinti belli sacri scriptores minores / Hsgg. R. Rôhricht. Geneva, 1879. R 3-26.
84
Гумберт Романский. О проповеди креста / Изд. подгот. В. Л. Портных, пер. испр. и дораб. И. А. Реморовым. СПб., 2016.
85
Bernard de Clairvaux. Éloge à la nouvelle chevalerie. Vie de saint Malachie. Épitaphe, hymne, lettres / Intr., trad, et notes par P.-Y. Emery. Paris: Cerf (SC 367), 1990. P. 48.
86
Henricus de Castro Marsiaco. De peregrinante civitate Dei. Tractatus XIII. Disgressio, qua lamentatur auctor Jerusalem ab infidelibus captam // PL. T. 204. Col. 350–361.
87
Flori J. Prêcher la croisade. P. 160.
88
Petrus Blesensis. De Hierosolymitana peregrinatione acceleranda // PL. T. 207. Col. 1057–1070.
89
Fulcheri Camotensis Historia Hierosolymitana (1095–1127). S. 115.
90
Historia Peregrinorum. S. 117.
91
Munro D. С. The Speech of Urban II at Clermont. См. также: Maier С. T Konflikt und Ko-munikation: Neues zum Kreuzzugsaufruf Urbans III I Jerusalem im Hoch – und Spatmittela-lter. Konflikte und Konfliktbewâltigung – Vorstellungen und Vergegenwârtigungen. Frankfurt-am-Main, 2001. S. 13–30.
92
Fulcheri Camotensis Historia Hierosolymitana. P. 133–134; Заборов M. A. Крестовые походы в документах и материалах. М., 1977. С. 49.
93
Fulcheri Camotensis Historia Hierosolymitana. P. 132–133; Заборов M. A. Крестовые походы в документах и материалах. С. 49.
94
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 5; Заборов M. А. Крестовые походы в документах и материалах. С. 51.
95
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. R 6; Заборов M. А. Крестовые походы в документах и материалах. С. 52.
96
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 6: “Hanc redemptor humani generis suo illustravit adventu, decoravit conversatione, sacravit passione, morte redemit, sepultura insig-nivifЗаборов M. А. Крестовые походы в документах и материалах. С. 52.
97
Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos. P. 112.
98
Ibid. P. 116.
99
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 6: “in Ierusalem et in Antiochia et in ceteris Orientalis plage civitatibus… christiani, fratres nostri… flagellantur, opprimuntur, ini-urantur”.
100
Ibid. P. 7.
101
Munro D. С. The Speech of Urban II at Clermont. P. 236.
102
Заборов M. А. Крестовые походы в документах и материалах. С. 51.
103
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 6–7.
104
Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos. P. 116.
105
Munro D. C. The Speech of Urban II at Clermont. P. 237.
106
Cole P J. “О God, the Heathens have come into your Inheritance” (Ps. 78:1). The Theme of
Religious Pollution in Crusade Documents, 1095–1188 // Crusaders and Muslims in Twelfth-
Century Syria / Ed. M. Schatzmiller. Leiden; New-York; Ко In, 1993; Cole P. J. Christians,
Muslims and the “Liberation” of the Holy Land // The Catholic Historical Review. 1998.
Vol. 84, no. 1. P. 4–5.
107
Cowdrey H. E. J. Pope Urban II and the Idea of Crusade // Studi Medievali. 1995. Vol. 36,
no. 2. P. 724.
108
William of Malmesbury. Gesta Regum Anglorum. P. 600, 604.
109
Ibid.
110
Erdmann С. The Origin of the Idea of Crusade. Princeton, 1977. P. 363–368.
111
Ibid. P. 330–332.
112
Cramer V. Kreuzpredigt und Kreuzugsgedanke. S. 198; Villey M. La croisade. Essai sur la formation de la théorie juridique. Paris, 1942. P. 83.
113
Cowdrey H. E. J. Pope Urban IPs Preaching of the First Crusade // The Crusades. The Essential Readings / Ed. T. F. Madden. Oxford, Malden, 2002. P. 28–29.
114
Cowdrey H. E. J. Pope Urban II and the Idea of Crusade. P. 725; Cowdrey H. E. J. Pope Urban IPs Preaching. P. 20–25.
115
Riley-Smith J. The Idea of Crusading in the Charters of Early Crusaders, 1095–1102 // Le Concile de Clermont et P appel à la croisade. Actes du colloque universitaire international du Clermont-Ferrand (23–25 juin 1995). Paris, 1997. P. 156.
116
Chevedden P Canon 2 of the Council of Clermont (1095) and the Crusade Indulgence // An-nuarium Historiae Conciliorum. 2005. Vol. 37, iss. 2. P. 89.
117
Ibid. P. 69, 86.
118
Die Kreuzzugsbriefe aus den Jahren 1088–1100 / Ed. H. Hagenmeyer. Innsbruck, 1901. S. 137.
119
Ibid. S. 136.
120
Cowdrey H. E. J. Pope Urban IF s Preaching. P. 28–29.
121
Flori J. Prêcher la croisade. P. 396.
122
Chevedden P. Canon 2 of the Council of Clermont. P. 69.
123
Cowdrey H. E. J. Pope Urban II’s Preaching. P. 26.
124
Concilii Claramontani canones // PL. T. 162. Col. 717.
125
Chevedden R Canon 2 of the Council of Clermont. P. 58, 62, 105–107.
126
Erdmann С. The Origin of the Idea of Crusade. P. 367–368.
127
Chevedden P. Canon 2 of the Council of Clermont. P. 67.
128
Somerville R. The Councils of Urban II. Volume 1. Décréta Claromontensia. Amsterdam,
1972. P. 124: “Tunc etiam expeditio facta est, et constituta est equitum et peditum ad Ierusalem
et alias Asie ecclesias a Sarracenorum potestate eruendas”.
129
PL. Т. 180. Col. 1064 (письмо 48).
130
Bernard von Clairvaux. Sâmtliche Werke. P. 312.
131
Ibid. P. 435.
132
Ibid. P. 312, 435.
133
PL. T. 188. Col. 1537 (письмо 157).
134
PL. T. 200. Col. 1295 (письмо 1504).
135
PL. T. 206. Col. 971, 973 (письмо 102).
136
Radulfi de Diceto Opera Historica. P. 133.
137
Historia de expeditione Friderici imperatoris. S. 11.
138
Historia Peregrinorum. S. 124.
139
PL. T. 214. Col. 308 (письмо 336).
140
Gunther von Pairis. Hystoria Constantinopolitana. P. 112: “Proh dolor! Ubi dudum films Dei venturus in came a sanctis prophetis promissus est, ubi iam natus et parvulus in templo voluit presentari, ubi presens predicavit et docuit, virtutes et signa frequenter exhibuit, cenans cum discipulis suis sanctissimi corporis et sanguinis instituit sacramentum, passus et mortuus ac sepultus post triduum resurrexit, cementibus eiusdem discipulis in celum assumptus est et décima die spiritum sanctum in linguis igneis super eos effudit, ibi nunc prophane gentis do-minatur barbaries”.
141
Epistolae saeculi XIII e regestis pontificum Romanomm selectae. Bd. 1. Berlin [Monumenta Germaniae Historica], 1883. P. 154 (Гонорий III. Письмо 225).
142
Maier С. I Cmsade Propaganda and Ideology. P. 84 (Жак де Витри, первая проповедь, пункт 2).
143
Epistolae saeculi XIII. Bd. 1. P. 349 (Григорий IX. Письмо 433).
144
Matthaei Parisiensis Chronica Maiora / Ed. H. R. Luard. Vol. 3. London, 1876. P. 281.
145
Bulle d’innocent IVpour la croisade (6 février 1245) //Archivum Franciscanum Historicum. 1913. Vol. 6. P. 388.
146
Registra. Диск 44/2. Fol. 320v.
147
Schwerin U. Die Aufrufe der Pàpste. S. 40: “anfangs bezogen hauptsàchlich auf die Terra Sancta und ihre christlichen Bewohner, im Lauf der Entwicklung aber in steigendem Masse auf Christus als letztes und hôchstes Ziel des Unterstützung”.
148
Bysted A. The Crusade Indulgence. P. 207–208.
149
Constable G. Three studies in medieval religious and social thought. Cambridge, 1998.
P. 169, 179–181; Vauchez A. La spiritualité du Moyen Age occidental. VIII–XIII siècle. Paris,
1994. P. 77–79.
150
Vauchez A. La spiritualité du Moyen Age occidental. P. 31.
151
Ibid. P. 76.
152
Rôchricht R. Die Kreuzzugsbullen der Pâpste. S. 9.
153
Ekkehardi Uraugiensis Hierosolymita. P. 33.
154
Willelmi Tyrensis Archiepiscopi Chronicon. P. 131.
155
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 8.
156
Willelmi Tyrensis Archiepiscopi Chronicon. P. 133.
157
Bernard von Clairvaux. Sâmtliche Werke. P. 312.
158
Ibid. P.313.
159
Ibid. P. 435.
160
PL. T. 201. Col. 1312 (письмо 182).
161
PL. T. 214. Col. 375 (год 1, письмо 397).
162
Balduinus Carnotensis. Epistola 98 [A. D. 1185] // PL. T. 207. Col. 307.
163
Alain de Lille. Sermo de cruce Domini. P. 281.
164
PL. T. 206. Col. 971 (письмо 102).
165
PL. T. 214. Col. 264 (год 1, письмо 302).
166
PL. T. 214. Col. 263 (год 1, письмо 302); PL. T. 214. Col. 828 (год 2, письмо 270); Col. 809 (год 2, письмо 251).
167
PL. T. 215. Col. 1500 (год 11, письмо 185).
168
Epistolae saeculi XIII. Bd. 1. P. 149 (Гонорий III. Письмо 220).
169
Les registres de Nicolas IV (1288–1292). Recueil des bulles de ce pape / Ed. E. Langlois. Paris, 1905. Документ 6778.
170
Petrus Blésensis. De Hierosolymitana peregrinatione acceleranda. Col. 1059.
171
Historia Peregrinorum. P. 124.
172
Libellus de expugnatione terrae sanctae per Saladinum // Radulphi de Coggeshall Chronicon Anglicanum / Ed. J. Stevenson. London, 1875. P. 211.
173
Ibid. P. 245: “Ego siquidem auribus meis audivi…”.
174
Gunther von Pairis. Hystoria Constantinopolitana. S. 113: “Vobis hodie causam Christi com-mitto, vobis ipsum, ut ita loquar, in manus trado, ut eum in hereditatem suam, de qua crudeliter eiectus est, restituere studeatis”.
175
PL. Т. 202. Col. 1539 (письмо 4).
176
Linder A. “Deus venerunt gentes”. Psalm 78(79) in the Liturgical Commemoration of the Destruction of Latin Jerusalem 11 Medieval Studies in Honour of A. Saltman / Ed. B. S. Albert. Ramat-Gan, 1995. P. 146.
177
Linder A. Raising Arms. Liturgy in the Struggle to Liberate Jerusalem in the Late Middle Ages. Tumhout, 2003. P. 2.
178
Linder A. “Deus venerunt gentes”. P. 152.
179
PL. T. 216. Col. 821 (год 16, письмо 28). Про литургические новшества, связанные с крестовыми походами, в целом, см.: Maier С. Т. Crisis, Liturgy and the Crusade in the Twelfth and Thirteenth Centuries // Journal of Ecclesiastical History. 1997. Vol. 48, no. 4. P. 628–657.
180
Linder A. Raising Arms. P. 38.
181
Throop S. Crusading as an Act of Vengeance. P. 47.
182
Ibid. P. 47.
183
Riley-Smith J. The First Crusade. P. 114.
184
Kangas S. Deus vult. Violence and Suffering as a Means of Salvation during the First Crusade // Medieval History Writing and Crusading Ideology / Ed. M. S. Lehtonen, К. V. Jensen. Helsinki, 2005. P. 167.
185
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 108.
186
Ibid. P. 109: “Numquid si quis extemus vestrum aliquem perçussent, sanguinem vestrum non ulciscemini? Multo magis Deum vestrum, patrem vestrum, fratrem vestrum ulcisci debetis, quern exprobrari, quern proscribi, quem crucifigi videtis”.
187
Le «Liber» de Raymond d’Aguilers / Publié par J.H. Hill et L.L. Hill. Paris, 1969. P. 70.
188
Willelmi Tyrensis Archiepiscopi Chronicon. P. 276.
189
Throop S. Crusading as an Act of Vengeance. P. 44.
190
Die Kreuzzugsbriefe aus den Jahren 1088–1100. S. 180.
191
Ibid. S. 161.
192
France J. An Unknown Account of the Capture of Jerusalem // English Historical Review. 1972. Vol. 87. P. 782; Linder A. A New Day, New Joy: the Liberation of Jerusalem on 15 July 1099 // L’idea di Gerusalemme nella spiritualità cristiana del medioevo. Atti del convegno in-temazionale. Vaticano, 2003. P. 58, 62.
193
France J. An Unknown Account. P. 781–782.
194
Linder A. A New Day, New Joy. P. 61.
195
PL. T. 200. Col. 1294 (письмо 504).
196
Throop S. Crusading as an Act of Vengeance. P. 75.
197
Ibid. P. 75.
198
Ibid. P. 115.
199
Schwerin U. Die Aufrufe der Pâpste. S. 43.
200
Historia de expeditione Friderici imperatoris. S. 12.
201
Radulfi de Diceto Opera Historica. P. 133.
202
Historia de profectione Danorum in Hierosolymam. P. 464.
203
Alain de Lille. Sermo de cruce Domini. P. 281.
204
Chronica magistri Rogeri de Houedene. P. 165.
205
PL. T. 214. Col. 264 (год 1, письмо 302).
206
PL. T. 214. Col. 308–309 (год 1, письмо 336).
207
PL. Т. 215. Col. 164 (год 6, письмо 101).
208
PL. Т. 215. Col. 165 (год 6, письмо 101).
209
Epistolae saeculi XIII. Bd. l.P. 154 (Гонорий III. Письмо 225).
210
Epistolae saeculi XIII. Bd. l.P. 156 (Гонорий III. Письмо 227).
211
Epistolae saeculi XIII. Bd. 1. P. 349 (Григорий IX. Письмо 433).
212
Historia Peregrinorum. P. 123.
213
Itinerarium Peregrinorum et gesta régis Ricardi / Ed. W. Stubbs. London, 1864. P. 32; Das Itinerarium Peregrinorum. Eine Zeitgenôssische englische Chronik zum dritten Kreuzzug in urspriinglicher Gestalt / Hssg. H. Mayer. Stuttgart, 1962. P. 276.
214
Gunther von Pairis. Hystoria Constantinopolitana. S. 111.
215
Epistolae saeculi XIII. Bd. l.P. 10 (Гонорий III. Письмо 12): “Tempus est enim, ut faciant vindictam in nationibus, in gentibus scilicet detinentibus et contaminantibus Terram Sanctam, in hiis qui stultam faciunt gloriam crucis Christi et exprobrant ignominiam Dominice passionis”.
216
Registra. Диск 46. Fol. 177v.: “Quis de tot fidei orthodoxe cultoribus tam immaniter tracida-tis, de tôt calamitatibus captivorum et aliis christianitatis opprobriis non ex tota mente movebi-tur, non suspirabit, non anxiabutur ad vindictam?”.
217
Les registres de Nicolas IV (1288–1292). Документ 6778.
218
Здесь и далее латинский текст трактата Гумберта приводится на основе реконструкции архетипа текста, которая находится в процессе издания в издательстве Brepols.
219
Гумберт Романский. О проповеди креста. С. 111.
220
Там же. С. 109–110.
221
Там же. С. 110.
222
Cramer V. Kreuzpredigt und Kreuzugsgedanke. S. 185.
223
Henricus de Castro Marsiaco. De peregrinante civitate Dei. P. 354: “Nunquid non in his vi-
detur venisse Christus iterum crucifigi? venit plane denuo crucifigendus ab ethnicis, qui semel
crucifixus fuerat a Iudeis”.
224
Historia de expeditione Friderici imperatoris. S. 11: «Quomodo enim asportari permitteret
lignum crucis ab ethnicis, nisi iterum crucifigendus ab eis».
225
Комментарий по поводу возможной идентификации источника см.: Гумберт Романский.
226
О проповеди креста. С. 97.
227
PL. Т. 215. Col. 1500 (письмо 185): “Expansis in cruce brachiis iteratam quasi crucifigentium se nobis insinuât contumeliam, et репе penitus nullus est qui ad eius débita moveatur devotione vindictam”.
228
PL. T. 215. Col. 1500 (письмо 185): “Transfigitur lancea latus eius, manus et pedes clavis crudelibus configuntur, et neminis fere pectus compassio crudelitatis tante transverberat ut mortem sibi retributurus, quam tribuit illi pro ipso, in adiutorium eius exsurgat”.
229
Les registres d’Urbain IV (1261–1264). Документ 672.
230
Rousset P. Les origines et les caractères. P. 71–72.
231
Becker A. Papst Urban II (1088–1099). Teil 2. Stuttgart, 1988. S. 400Щ01.
232
Vôlkl M. Muslime-Màrtyrer-Militia Christi. S. 83.
233
Fulcheri Carnotensis Historia Hierosolymitana. P. 134.
234
William of Malmesbury. Gesta Regum Anglorum. P. 602.
235
Заборов М. А. Крестовые походы в документах и материалах. С. 53; The Historia Ihero-solimitana of Robert the Monk. R 7.
236
Ekkehardi Uraugiensis Hierosolymita. P. 11: “De militie vel expedionis causa, que tempori-bus nostris, non tam humanitus quam divinitus ordinata est, Hierosolymam ex omnibus репе mundi, sed maxime Occidentalium regnorum partibus”.
237
Fulcheri Camotensis Historia Hierosolymitana. P. 117.
238
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P 3.
239
Guibert de Nogent. Dei Gesta per Francos. P 88.
240
Ibid. P 86.
241
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P 723.
242
Ibid. P 79.
243
Historia Peregrinorum. P. 124.
244
Gunther von Pairis. Hystoria Constantinopolitana. S. 111: “Verbum mihi ad vos, domini mei et fratres mei, verbum mihi ad vos, non meum utique, sed Christi. Christus ipse verborum auctor est, ego fragile instrumentum. Christus vos hodie per os meum suis alloquitur verbis, suas vobis déplorât iniurias”.
245
PL. T. 215. Col. 1500 (год 11, письмо 185).
246
Epistolae saeculi XIII. Bd. 1. P. 149 (Гонорий III. Письмо 220).
247
Thesaurus novus anecdotorum / Ed. E. Martene, U. Durand. Tomus II. Paris, 1717. Письмо 402. P. 422.
248
Гумберт Романский. О проповеди креста. С. 87.
249
Там же. С. 110; латинский вариант: “Posset siquidem in momento Dominus omnia vindi-care, sed ut habeat occasionem gloriose remunerandi, vult probare fideles suos, et scire, quos tangit ignominia sibi illata, et dicit: Quis consurget mihi [Ps. 93:16], hoc est ad honorem meum, adversus malignantes, ad vindicandum scilicet contumeliam ab eis mihi factam?”.
250
Villey M. La croisade. P. 118.
251
Purkis W Crusading Spirituality in the Holy Land and Iberia c. 1095-c. 1187. Woodbridge, Rochester, 2008. P. 22–27, 30–47.
252
Bysted A. Crusading Ideology and Imitatio Christi. P. 130; Bysted A. The Crusade Indulgence. P.218.
253
Bysted A. Crusading Ideology and Imitatio Christi. P. 131.
254
Vôlkl M. Muslime-Martyrer-Militia Christi. S. 70.
255
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 7–8.
256
Purkis W Crusading Spirituality. P. 32.
257
The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil. P. 10.
258
Деяния франков и прочих иерусалимцев. Перевод на русский язык и комментарий / Изд. подгот. Т. Г. Мякин, Г. Г. Пиков, В. Л. Портных. Новосибирск, 2010. С. 148; Gesta Francorum et aliorum Hierosolyminatorum. The deeds of the Franks and the other pilgrims to Jerusalem / Ed. R. Hill. London, 1962. P. 2.
259
Деяния франков. С. 148; Gesta Francorum. P. 2.
260
Ekkehardi Uraugiensis Hierosolymita. P. 34.
261
The Historia Iherosolimitana of Robert the Monk. P. 6.
262
Alain de Lille. Sermo de cruce Domini. P. 281.
263
Bysted A. The Crusade Indulgence. P. 217, 231.
264
Chronica magistri Rogeri de Houedene. P. 165–166.
265
PL. T. 214. Col. 374 (год 1, письмо 397).
266
PL. Т. 214. Col. 380 (год 1, письмо 404).
267
PL. Т. 214. Col. 385 (год 1, письмо 407).
268
PL. Т. 214. Col. 833 (год 2, письмо 271): “[Deus] qui clamat etiam per se ipsum, et dicit: Si quis vultpost me venire abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24)”.
269
PL. T. 216. Col. 817 (Год 16. Письмо 28): “qui clamat etiam per seipsum, et dicit: Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Ac si diceret manifestius: Qui vult me subsequi ad coronam, me quoque subsequatur ad pugnam, que nunc ad probationem proponitur universis”.
270
Epistolae saeculi XIII. Bd. LP. 10 (Гонорий III. Письмо 12): “Properare igitur necesse est ad tante felicitatis bravium, et tollat fidelis quilibet crucem suam et sequatur vexillum glorie summi regis, nec excuset se aliquis a servitio Iesu Christi qui vult regnare cum ipso, quin potius abneget semetipsum et exeat de terra et cognatione sua, in manu illius dimittens omnia, qui contulit universa”.
271
Ordinatio de predicatione crucis in Anglia. P. 21.
272
Ibid. P. 21: «Si ergo aliquis nostrum sit tabs, qui propter regnum Anglie vel Gallie temporale vellet sumere crucem, coniuro eum per aspersionem sanguinis Ihesu Christi, quod ipse sumat crucem pro regno celorum, quod est etemum et infinitum melius».
273
Гумберт Романский. О проповеди креста. С. 97.
274
Возможно, Гумберт ошибся, имея в виду Мк. 8:34 (там имеется практически идентичная цитата). Номер главы в латинском тексте – «8».
275
Гумберт Романский. О проповеди креста. С. 101.
276
Schwerin U. Die Aufrufe derPâpste. S. 43.
277
Ibid. S. 63, 97, 105.
278
Cramer V Kreuzpredigt und Kreuzugsgedanke. S. 195.
279
VilleyM. La croisade. P. 117–118.
280
Bernard von Clairvaux. Sâmtliche Werke. P. 436.
281
Cole P. J. The Preaching of the Crusades. P. 105, 134, 197; Flori J. Prêcher la croisade (XIe – XIIIe siècle). P. 233, 267, 271, 284, 331–332, 385.
282
Balduinus Carnotensis. Epistola 98. Col. 307: “Iuxta publicam iuris civilis observantiam, rei proditionis apud Filium Dei erimus, si in terram, quam ex patris etema donatione, et matris hereditaria successione obtinet, gens apostata violenter irruat, populusque redemptus ab eo se ad tuitionem hereditatis Dominice non apponaf’.
283
Henricus de Castro Marsiaco. De peregrinante civitate Dei. Col. 355: “Fideles siquidem milites suum regem sequentur, pro suo se rege hostibus incunctanter obiicient, malentes pro eo fortiter occumbere, quam segniter fugiendo vitam sibi conferre, ignominiam suo régi inferre. Si sic pro rege mortali actitant Christiani, quanto fideliores esse debent celesti et immortali?”.
284
Historia Peregrinorum. P. 123: “Et quid erit, si vestrum quispiam dominum suum terrenum videat exterminii sive exheredationis iniuria molestari? Certe pro illo arma non sumere turpe ducitis et probrosum. Quanto magis omnes unius capitis membra Christi scilicet ei debemus totum, quod sumus, quod vivimus, quod habemus et de plenitudine eius accepimus omnes”.
285
PL. T. 214. Col. 310 (год 1, письмо 336): “Quisquis igitur in tante necessitatis articulo suum negaverit obsequium Iesu Christo, cum ante tribunal eius astiterit iudicandus, quid ad suam excusationem ei poterit respondere?”.
286
PL. T. 214. Col. 308 (год 1, письмо 336).
287
PL. T. 214. Col. 809–810 (год 2, письмо 251).
288
PL. T. 214. Col. 833 (год 2, письмо 271): “Potestis enim et debetis considerare vobiscum quod si rex aliquis temporalis in captivitatem forsitan deveniret, nisi vassalli eius pro liberatione regia non solum rex exponerent sed personas, nonne cum restitueretur pristine libertati et acciperet tempus iustitiam iudicandi, proditores eos regios et quasi persidos et infidèles damnabiles iudicaret, excogitaret mortis hactenus inexcogitata tormenta quibus malos male perderet, et in eorum bona fideles aliquos subrogaret? Nonne similiter Dominus Iesus Christus Rex regum et Dominus dominantium, qui corpus et animam vobis contulit, qui vos sanguine pretioso redemit, de ingratitudinis vitio et velut infidelitatis crimine vos damnabit, si ei eiecto de terra quam pretio sui sanguinis comparavit, et quasi captivo in salutifere crucis ligno detento, neglexeritis subvenire?”.
289
PL. Т. 215. Col. 1500 (год 11, письмо 185).
290
PL. Т. 215. Col. 1501 (год 11, письмо 185): “Heu famulos indevotos, qui cum сей ас terre Dominus ad recuperandum proprium patrimonium, non suis, sed eorum culpis amissum, adiuto-rium implorât ipsorum, non solum illud impendere damnabiliter sibi renuunt, verum etiam in se ipsos hostiliter arma convertunt!”.