Қазақ тілі. Практический курс - стр. 9

29 тапсырма

Попробуйте в рецепте жаренной картошки глаголы использовать в форме 1 лица повелительного наклонения (давай (те) я…)

Функции неопределенной формы глагола в казахском языке необыкновенно широки. В чем это выражается?

Неопределенная форма глагола, то есть не определено время действия и лицо действующего субъекта. Неопределенная форма глагола обозначается аффиксом —у, -ю. Убрав суффикс неопределенности «у», присоединяя суффикс времени и окончание лица, получаем схему структуры глагола:корень + суффикс времени + окончание 1, 2, 3 лица.

Неопределенная форма глагола – в казахском языке выражает не только действие, но и процесс и состояние (жүзу – плыть, плавание; оқу – читать, чтение; қайталау – повторять, повторение).

Поэтому к глаголу в неопределенной форме могут добавляться любые окончания. В соответствии со своими семантическими и грамматическими особенностями неопределенная форма глагола (тұйық етістік) определяется и как имя действия (қимыл есім).

В казахском языке неопределенная форма глагола изменяется по падежам, числам и имеет форму принадлежности:

А.с. кім? не? бару, айту, келу, сөйлеу не істеу? не қылу? не жасау?

І.с. кімнің? ненің? (чей?) барудың, айтудың, келудің, сөйлеудің

Б.с.кімге? неге? қайда? (кому? чему? куда?) баруға, айтуға, келуге, сөйлеуге

Т.с. кімді? нені? (кого? что?) баруды, айтуды, келуді, сөйлеуді

Ж.с. неде? кімде? қайда? (у кого? у чего? где?) баруда, айтуда, келуде, сөйлеуде

Ш.с. кімнен? неден? қайдан? (от кого? от чего? откуда?) барудан, айтудан, келуден, сөйлеуден

К.с. кіммен? немен? (с кем? с чем? на чем? барумен, айтумен, келумен, сөйлеумен

бару керек – надо пойти, поехать

айту қажет – надо сказать

келу керек – надо прийти, приехать

сөйлеу керек – надо говорить

ауыстыру керек – надо поменять

30 тапсырма

Образовать неопределенную форму глаголовайт, ал, апар, асық, атқар, аудар, ауыстыр, аш, аяқта, әкел, бақыла, басқар, баста, бер, біл, жаз, жап, жатта, жина, жөнде, жүр, кешір, көр, көшір, күт, кір, кел, әкел, кет, әкет, қайтала, қара, қой, қолдан, қос, құрастыр, қысқарт, мақта, окы, орында, оян, өткіз, өшір, бар, сана, сөйле, тап, тексер, толтыр, түзет, түсін, тұр, тыңда, тірке, ұмыт, ізде, істе

31 тапсырма

Образовать словосочетания с неопределенной формой глаголовайт, ал, апар, асық, атқар, аудар, ауыстыр, аш, аяқта, әкел, бақыла, басқар, баста, бер, біл, жаз, жап, жатта, жина, жөнде, жүр, кешір, көр, көшір, күт, кір, кел, әкел, кет, әкет, қайтала, қара, қой, қолдан, қос, құрастыр, қысқарт, мақта, окы, орында, оян, өткіз, өшір, бар, сана, сөйле, тап, тексер, толтыр, түзет, түсін, тұр, тыңда, тірке, ұмыт, ізде, істе и модальными словами керек (надо, нужно), қажет (необходимо).

При помощи глагола в неопределенной форме, стоящего в Барыс септік (направление действия, окончания —ға, -ге/-қа, -ке), мы можем задать вопрос о совершения того или иного действия.

32 тапсырма

Глаголы айту, алу, апару, асығу, атқару, аудару, ауыстыру, ашу, аяқтау, әкелу, бақылау, басқару, бастау, беру, білу, жазу, жабу, жаттау, жинау, жөндеу, жүру, кешіру, көру, көшіру, күту, кіру, келу, әкелу, кету, әкету, қайталау, қарау, қою, қолдану, қосу, құрастыру, қысқарту, мақтау, оку, орындау, ояну, өткізу, өшіру, бару, санау, сөйлеу, табу, тексеру, толтыру, түзету, түсіну, тұру, тыңдау, тіркеу, ұмыту, іздеу, істеу, дайындау, қуыру, пісіру, қосу, құю, сүрту, тазалау, толтыру, турау, ұсақтау, араластыру, тату, бұқтыру, ашыту, кептіру, ыстау, тұздау, жуу, илеу, жаю, есу, аршу, алдау, апару, асырау, атқару, аттау, ашу, аяу, аяқтау